Een groep van veertien studenten, net begonnen aan de opleiding Gebieds- en Vastgoedontwikkeling aan de Amsterdam School of Real Estate, vertrok maandag 30 september op studiereis naar Berlijn. Drie dagen werden ze ondergedompeld in de theorie en praktijk van gebiedsontwikkeling in de Duitse hoofdstad. De studiereis Berlijn werd opgezet door de Amsterdam School of Real Estate, geholpen door de Nederlandse stadsgeograaf en -ambassadeur Robert Marijnissen die al ruim tien jaar in Berlijn woont. Vanuit Amsterdam reisden programmamaker Gebieds- en Vastgoedontwikkeling Gert-Joost Peek en studieadviseur Lot Slatman met de ASRE-studenten mee. De groep ontmoette elkaar voor het eerst bij een diner op de bovenetage van het Oostenrijkse restaurant Sissi. Studiereis Berlijn Het programma voerde de studenten langs een groot aantal nieuwe en onlangs voltooide nieuwbouwontwikkelingen in de patchworkstad Berlijn. De dinsdag stond in het teken van de fiets. Helaas regende het en kwamen de studenten nergens droog op hun bestemming aan. Toch bleef de stemming in de groep goed. De eerste stop was het voormalige vliegveld Tempelhof en het omringende Tempelhofer Feld, met een enorm potentieel voor woningbouw. Toch heeft de Berlijnse bevolking zich in mei 2014 uitgesproken tegen bebouwing van het terrein. Van de stemgerechtigden sprak 64 procent zich uit tegen de plannen. Het was ongelooflijk indrukwekkend om hier rond te fietsen en te beseffen dat dit potentieel volledig wordt genegeerd. Natuurinclusieve stadswijk UTB Projektmanagement presenteerde er het project Ikonus, een oude gashouder in Münster die wordt omgebouwd tot een natuurinclusieve, verticale stadswijk. Bij het project is het Rotterdamse bureau Mei Architects & Planners betrokken. Hier werd duidelijk dat de businesscase van projectontwikkeling vaak een probleem is. UTB houdt de projecten na realisatie in beheer en dat maakt dat het ook veel aandacht heeft voor het sociale aspect en de publieke ruimte. De groep sprong na de lunch in de nabijgelegen Bergmannkiez weer enthousiast op de fiets naar de herontwikkelingsprojecten MarinaMarina in Oost-Berlijn en de Holzmarkt. Dat laatste project is een initiatief van een coöperatie van ondernemers uit de Berlijnse clubscene, in samenwerking met een Zwitserse pensioenbelegger. Bruggetjes slaan De woensdag stond in het teken van het bezoek aan de Technische Universität Berlin. Hier werden we door prof. dr. Rudolf Schäfer ingewijd in de eigenaardigheden van de wetgeving voor ruimtelijke ordening in Berlijn, maar ook de rest van Duitsland. Projectleider dr. Rainer Johann van woningbouwvereniging Howoge in Berlijn kon bruggetjes slaan tussen het systeem in Berlijn en dat in Nederland. Hij kent de Nederlandse situatie goed door zijn studie in Delft. De grootste uitdaging ligt voor hem in het verduurzamen van gebouwen uit de jaren zeventig. Een herkenbare uitdaging voor het Nederlandse vastgoed uit die periode. De laatste lezing van de reis werd gehouden door Christoph Roedig van het bureau Roedig-Schop Architekten die in zijn werk als architect steeds meer te maken krijgt met houtbouw en aanverwante onderwerpen. Na deze derde presentatie waren we hongerig geworden en gingen we uit eten in het universiteitsrestaurant Cantinerie. Voormalig industrieterrein De middag brachten we door op de bouwplaats van Berlin Decks vlak bij het centraal station van Berlijn. Een voormalig industrieterrein met zware industrie wordt hier door de ontwikkelende belegger Beos omgeturnd tot een prachtige kantoorlocatie waar nog steeds ruimte is voor industriële bedrijven. Door verdiepingshoogtes gedifferentieerd in te delen en functies van elkaar te scheiden is er een zeer divers aanbod ontstaan. De totale doorlooptijd van dit project is slechts zeven jaar, wat heel kort is voor dit type ontwikkelingen. Na een korte presentatie werd er vooral veel tijd doorgebracht op de locatie en werd het eerste gebouw bekeken wat in december 2024 wordt opgeleverd. Op woensdagavond werd er gedineerd in restaurant Neni op loopafstand van het hotel. De combinatie van verse ingrediënten en de gevarieerde keuken werd zeer gewaardeerd. Tijdens het diner werd de studiereis Berlijn al uitgebreid geëvalueerd en er werd vooral veel gelachen. Al met al een fijne reis, die de basis legt voor een goede onderlinge relatie. Die zullen we nodig hebben in de verdere studie van dit vak en het vervolg van de MSRE-opleiding. Over de auteur Annelies Cluistra is medewerker Ruimtelijke Ordening bij Verstoep Bouwadvies en Architectuur in Schoonhoven. Eerder werkte zij bij de woningcorporatie Fien Wonen in Hardinxveld-Giessendam.
